DAPHNE BOUMAN

Na een historische periode van functiescheiding in steden in de twintigste eeuw, lijkt tegenwoordig de tendens verschoven zijn naar functiemenging in de compacte stad. Buurten moeten alle type functies bevatten: wonen, leren, ontspannen, sporten, commerciële voorzieningen én werkplekken. Voor veel bedrijventerreinen liggen plannen klaar om te transformeren naar ‘levendige woon-werkgebieden’. Goed voor het oplossen van de woningbouwcrisis, maar wat zijn de consequenties? 

Het klinkt idyllisch en historisch verantwoord; het mixen van wonen en werken in de buurt. Vroeger vond men natuurlijk de bakker, slager en smid op iedere hoek. Zelfs de industriële terreinen werden opgeslokt in het stedelijk weefsel van de twintigste eeuw, met alle gezondheidsgevolgen van dien. Werkgelegenheid was versnipperd door de stad te vinden. Tegenwoordig is bedrijvigheid vaak geconcentreerd in een winkelstraat, kantorengebied of op een bedrijventerrein. De keuze om steden te verdichten in plaats van uit te breiden, leidt hierdoor regelmatig tot de keuze om woningen toe te voegen aan werkgebieden. Maar komt dit wel ten goede van de stad en de economische vooruitgang, en waar moet in de verdichtende en gemixte stad rekening mee gehouden worden?

Alles lekker dichtbij

Meerdere trends opereren hand-in-hand in de hedendaagse stad: polycentrische steden, de 15 minuten stad, nabijheid van voorzieningen en verduurzaming. Dit alles om mobiliteitsstromen te verminderen en de levendigheid in buurten op alle momenten in de stad te stimuleren. Het is een ideaalbeeld; iedereen kan lopend of per fiets naar het werk, naar school, de kinderopvang en boodschappen doen. De buurt leert elkaar weer beter kennen en de sociale cohesie neemt weer toe – á la het gedachtegoed van Jane Jacobs-. Vele voordelen zijn te benoemen van wonen en werken binnen een buurt. 

Dit geldt echter niet voor iedere vorm van werken. Kantoren en kleine ondernemers kunnen prima vaker gemixt worden met wonen en andere voorzieningen. Hiervan vinden we tegenwoordig steeds meer voorbeelden, denk aan transformatiezones zoals Brainpark Rotterdam, Sloterdijk, en Havenkwartier Deventer. Het type bedrijventerrein wat tegenwoordig vaak op de transformatielijst staat, omhelst ruigere bedrijvigheid. Dit type zou met een andere bril bekeken moeten worden.

Geen decor

De argumenten voor functiescheiding moeten niet vergeten worden. Er zijn belangrijke redenen waarom bedrijven vandaag de dag zijn gescheiden van vele andere functies zoals wonen en kinderopvang. Ten eerste, hedendaagse bedrijvigheid heeft veel meer neveneffecten waar waarschijnlijk de gemiddelde stedeling niet op zit te wachten om het in zijn of haar achtertuin te hebben. Denk hierbij aan geur-geluidsoverlast en het vele vrachtverkeer. Het is belangrijk dat de bedrijvigheid niet als een ‘rauw’ of ‘hip’ decor van de wijk wordt gezien, maar dat de bedrijvigheid voldoende ruimte krijgt om hun werk te kunnen doen en dat andere ruimtegebruikers hiervan geen nadelen ervaren. 

Vaak wordt bijvoorbeeld maakindustrie in de plint ingetekend als plek voor ateliers, maar veel bedrijven hebben meer ruimte dan dat nodig. Bedrijvigheid kunnen ook stedelijke voorzieningen zijn zoals afvalverwerking of recycle fabrieken. Ze hebben los- en laadplekken nodig voor materiaal, afval en eindproducten. Er is ruimte nodig voor machines, voor prototypes, voor overlegruimtes, noem het maar op. Het vrachtvervoer zorgt voor veel reuring en ook geluid en gevaar. Dit soort bedrijvigheid is ook nodig om duurzaamheids- en circulaire doelstellingen van steden te kunnen behalen. 

Potentiële bewoners moeten goed bedenken of zij hier echt tussen willen wonen. Interessant hieraan is overigens dat in gemixte industriële gebieden waar nog echt gewerkt wordt, vaak veel wordt geklaagd over de geluiden van de bedrijvigheid. Terwijl deze omgeving ook een van de redenen is waarom mensen geïnteresseerd waren in de stad. 

Match wonen en werken

Er zijn verschillende oplossingen hiervoor te bedenken. Ten eerste, kan er toch worden gekozen om bepaalde gebieden vrij te stellen van functiemenging. In de herontwikkeling Achtersluispolder in Zaanstad is gekozen om een onderscheid te houden tussen industriegebied en het nieuwe woongebied. Een nadeel van deze ontwikkeling kan zijn dat de zware bedrijvigheid steeds verder de stad uit wordt gedrukt. Dit zou betekenen dat deze werknemers altijd verder moeten reizen en dat de afnemers van de bedrijven ook grotere mobiliteitsstromen veroorzaken. Bovendien leidt het een eenzijdig gebruik van de ruimte, met een aantal piekmomenten en veel rustige momenten.

Een tweede oplossing is om de match tussen de personen die in het gebied werken en die er komen wonen strak te houden. Het woningaanbod moet hiervoor nauwkeurig worden ingevuld. Match bijvoorbeeld het woonaanbod met woningen voor werknemers uit de buurt, zodat zij een korte reisafstand naar hun werk hebben. Dit type mens heeft waarschijnlijk een hogere waardering en een hogere tolerantie tot de nadelen van bedrijvigheid. Het is natuurlijk van belang dat aan alle woonnormen wordt voldaan. Dit zou dus kunnen betekenen dat er bijvoorbeeld betaalbare woningbouw moet worden gerealiseerd, in plaats van het hogere segment wat tegenwoordig vaak verreist in hippe industriële gebieden. Aan de andere kant zou het ook niet zo moeten zijn dat stilte de nieuwe luxe wordt. Uit onderzoek blijkt al dat is armere buurten vaak al meer overlast is van bijvoorbeeld infrastructuur. 

Functiemenging is geen doel opzich

Tot slot, het mengen van wonen en werken zou geen doel op zichzelf moeten zijn. Enkel de voor- en nadelen beschouwend voor alle partijen zal kunnen leiden tot de afweging van functiemenging. Tegelijkertijd moeten we ervoor waken dat werkplekken niet altijd aan het kortste eind blijven trekken, waardoor zij uit de stad verdwijnen. Een diversiteit aan werkgelegenheid is essentieel voor een vitale stad. De ruimtelijke ordening moet de balans tussen wonen en werken behouden of misschien zelfs weer herstellen. 

Meer lezen? 

The Atlantic (2022) Why Rich People Love the Quiet https://www.theatlantic.com/magazine/archive/2022/09/let-brooklyn-be-loud/670600/