HISTORISCHE KRANEN ALS AANWIJZING VOOR TOEKOMSTIGE STADSONTWIKKELING

Hijskranen en stadsontwikkeling hebben veel met elkaar te maken, zowel voor de moderne bouw als de aanwezigheid van historische karakteristieke kranen in de stad. De meeste moderne kranen staan tijdelijk in het landschap, bijvoorbeeld ten behoeve van de bouw van woningen of worden gebruikt in de industrie. Ze torenen hoog boven het platte Hollands stedelijk landschap uit. Overdag kan je ze in actie zien wanneer ze bouwmaterialen verticaal verplaatsen. Ook zijn er hijskranen in het landschap die geen duidelijke functie (meer) hebben. Deze historische hijskranen zijn aangewezen als monument en worden geconserveerd. De functie van de kraan verschilt. De historische kraan kan dienen als landmark, ontmoetingspunt of staat symbool voor het verleden van de plek. Wanneer wordt ervoor gekozen om zo’n hijskraan te beschermen? En wat zijn de toekomstperspectieven voor dit bijzondere industriële erfgoed?

*Afbeelding 1: Paard van Noord, Amsterdam-Noord. Fotografie: Daphne Bouman, 2021*

De Nederlandse Stichting Erfgoed Kranen (NedSEK) zegt het volgende over waaraan een monumentale kraan is te herkennen. “Kranen komen in het algemeen voor in, aan, bij en om gebouwen en civiele constructies. Ze vormen een erfgoed ensemble. In een aantal gevallen zullen deze kranen reeds tot het erfgoed behoren. Dit heeft zijn invloed op de waardestelling: Kranen functioneel of statisch in hun originele omgeving ontlenen hun (historische) waarde mede aan de relatie met gebouwen, constructies of gewoon van de locatie. De cultuurhistorische waarde van deze kranen zal zowel van de locatie en het gebruik. als aan de plaats in de ontwikkelingsgeschiedenis van de kranenbouw beschreven moeten worden.” Vanwege de grote diversiteit wordt per kraan bekeken welke waarden het bevat en wat de functie van de kraan wordt in de hedendaagse stad.

De hijskraan vormde de stad

Al sinds de oudheid maakt de mens gebruik van hijstechnieken. Een belangrijk deel van de industriële revolutie (en daarvoor) kon plaats vinden dankzij het gebruik van kranen. Hijskranen maken verticaal transport mogelijk waardoor gebouwen gemaakt konden worden. Ook de transportsector rust grotendeels op het gebruik van hijskranen. De bouw en het gebruik van grote schepen was niet mogelijk geweest zonder de ontwikkelingen in de hijstechniek. Door de verschillende toepassingen van de hijstechniek, zijn de hijskranen zelf ook erg divers. Afhankelijk van de locatie, het gebruik en de tijd heeft de kraan de vorm die het heeft.

*Afbeelding 2: Een industriële hijskraan nog in gebruik, Binckhorst, Den Haag. Fotografie: Daphne Bouman, 2019*

De historische kraan in de moderne stad

Net zoals vele andere industriële gebouwen, wordt de hijskraan nu gezien als een belangrijk onderdeel van het historische industriële landschap. Zonder hijskranen zou de stad van vandaag er heel anders hebben uitgezien. Tegelijkertijd is industrieel hip. Kranen zijn de gotische kerken van de industriële tijd. Nu veel industrie wordt verdrongen naar de randen van de stad blijven de hijskranen als erfgoed binnen de stedelijke structuren achter.

De geconserveerde kranen zijn tegenwoordig meestal plaatsgebonden en begeven zich vaak in een wijk in ontwikkeling. De plek om de kraan heen krijgt een andere bestemming en wordt ontwikkeld. De kraan dient als landmark (een van de vijf elementen van de stad, Kevin Lynch in The image of the City). Een landmark is een herkenningspunt, maar kan ook kunst zijn of at least one aspect of them is unique or memorable in the context they exist. Een hijskraan kan worden gezien als een dergelijk element in de stad en draagt daarom bij aan de ontwikkeling van de plek.

*Afbeelding 3: Het Faralda Crane Hotel op de NDSM-werf, Amsterdam. Fotografie: Daphne Bouman, 2021*

Spektakel

De historische kranen in de hedendaagse stad hebben verschillende functies. Sommige staan ongebruikt in het landschap. Indirect functioneert deze kraan wellicht als landmark en zet de plek op de kaart door zijn karakteristieke aanwezigheid die symbool staat voor het industriële verleden van de plek. Ook kunnen kranen hergebruikt worden. Bekende voorbeelden zijn transformatie naar kraanhotels. Op de NDSM-werf in Amsterdam is een oude kraan omgetoverd tot hotelsuite. De kraan is een landmark voor de oude scheepswerf. In Den Bosch is in een hotelkamer gemaakt in een wat modernere hijskraan.

Een ander goed voorbeeld is het Paard van Noord. Deze betonkraan langs Zijkanaal I in Amsterdam Noord is in 2018 dankzij een bewonersinitiatief weer opgetogen. ‘Rondom de kraan willen we een ontmoetingsplek creëren die het cement vormt tussen de verschillende buurten en groepen uit Amsterdam-Noord.” aldus de website. De kraan staat symbool voor de opbouw en bedrijvigheid in Amsterdam Noord. Vandaag de dag brengt de kraan de waterkant veel karakter. Aan het kanaal zijn vlonders gelegd waarop buurtbewoners kunnen ontspannen en ontmoeten.