Naast kleuren, nu ook over de stad in geuren vertellen
Wanneer je rondloopt door de stad, verandert niet alleen constant wat je ziet en hoort, maar ook wat je ruikt. In een stad kom je binnen een paar stappen vaak al veel verschillende geuren tegen. Je komt bijvoorbeeld langs de geur van verse broodjes van een bakker in de straat, de geur van vers gemaaid gras, de geur van schone was die iemand in zijn voortuin hangt, de geur van hondenpoep of de geur die komt van een vrachtwagen. Constant ruiken mensen de geur van de omgeving. Geur is een belangrijk onderdeel van de beleving van een plek. Kan geur daarom ook worden meegenomen in de stedelijke ontwikkeling?
Reuk is een van de zintuigen waarmee je een plek waarneemt. De omgeving zit vol met geuren, soms aangenaam en soms stinkend. Bekend is dat geur herinneringen en associaties op roept. Winkels maken daarom steeds meer gebruik van geur. Een bekend voorbeeld is natuurlijk kledingwinkel Hollister. En ook fastfoodketens zetten de aantrekkingskracht van geur in om klanten te lokken.
In de stedelijke ontwikkeling wordt geur vooral gezien vanuit de nadelige effecten die het kan hebben op bijvoorbeeld de gezondheid. In 1910 begon de gemeente New York met het in kaart brengen van rioolgeuren, om zo de staat van het rioleringssysteem te onderzoeken.
Smellscapes
Een plek heeft een eigen geur en daarom zou je dus kunnen zeggen dat het landschap bestaat uit meerdere geuren: een smellscape. Onderzoeker McLean heeft de geur van haar wijk in Edinburgh in kaart gebracht. Ze merkt op dat je vaak eerst door je reukzintuigen bewust bent van wat voor soort winkels er zijn, zoals een lederwarenwinkel of een boekenwinkel. Ook de geur van vers fruit bij een groentestal of van bloemen bij een bloemenwinkel zijn herkenbare geuren die je in iedere stad tegen komt. Wijken kunnen zelfs een eigen geur hebben. McLean geeft het voorbeeld van Little India, waar de geur van curry-kruiden ook in de straat hangt.
Een geurkaart (smellscape) laat zien hoe de odeur van een stad verandert wanneer je ze over de tijd vergelijkt. Een aantal decennia geleden stonden steden bijvoorbeeld nog vol met fabrieken, die een grote invloed hadden op de geur. In veel wijken waar je nu de geur van koffie uit hippe barretjes ruikt, rook je een halve eeuw geleden nog olie- en andere fabrieksluchten.
Sterker nog, geur reflecteert niet alleen de veranderingen in de stad, het kan ook veranderingen in gang zetten. In het boek Smell Detectives onderzoeken de auteurs de rol van geur in de geschiedenis van de ontwikkeling van de stad. Toen in de 19e eeuw gedacht werd dat ziektes zich verspreiden door geur in de lucht, begonnen activisten zich in te zetten voor frisse lucht in de stad. Dit was onder andere de aanleiding voor de aanleg van Central Park in New York City. En zelfs vandaag de dag wordt veel stedelijke ontwikkeling door geur geleid, zo investeren gemeenten in het verplaatsen van bijvoorbeeld vuilnisophaalplekken wanneer de geur overlast veroorzaakt. Dit is vaak het gevolg van geurvoorschriften in een stad.
Regels over geur
Geur kan net zoals geluid overlast veroorzaken. Het is een omgevingsfactor die de kwaliteit van de ruimte beïnvloedt. De ruimtelijke ordening wordt steeds meer verplicht geur als aspect mee te nemen bij bijvoorbeeld nieuwbouw. Activiteiten waar geurvoorschriften aan vast zitten zijn onder meer rioolwaterzuiveringsinstallaties, diervoederindustrie, tankstations en agrarische activiteiten. Geurklachten vallen onder toezicht en handhaving bij de gemeente. Een toezichthouder controleert of de geurvoorschriften door bedrijven worden nagekomen. Om geuren te meten bestaan sensoren, deze heten eNose. De eNose is een kwalitatief meetsysteem waarmee brandstofcomponenten worden vastgelegd. De Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied experimenteert met de sensoren.
Herkennen van geur in de stad
Het is interessant om eens een wandeling te maken en bewust te zijn van de geuren om je heen. Wat ruik je, waar wordt je door aangetrokken en welke geur maakt een omgeving minder plezierig? Op deze manier de omgeving analyseren levert nieuwe inzichten op. In het Verenigd Koninkrijk bestaan al ruim tien jaar ‘smellwalks’. Hierbij ga je onder begeleiding van een geur-stadsgeograaf een wandeling maken door de stad. Dit is een project van Smell and the City, wat internationaal veel aandacht kreeg.
Ondanks dat geur soms lastig vast te stellen en te analyseren is. Zijn er al meerdere kaarten beschikbaar van geuren in de stad. Hierop kan je zien op welke plek in de stad een bepaalde geur dominant is. Ook vergelijken de onderzoekers de beleving van geur onder bewoners van verschillende steden. Hoeveel natuurlijke geuren of uitlaatgeuren zijn er in Barcelona of in Londen? Bekijk hier de kaarten.
Kunstenaarsduo Tijdmakers ontwikkelde een parfum met de geur van Amsterdam. Het parfum bevat de geur van de iep. De iep is een typische boom die te vinden is in de Amsterdamse grachtengordel.
Geur inzetten als middel voor een fijne stedelijke ontwikkeling
Regels over geur gaan meestal over de negatieve associaties van geur. De regels beschermen de omwonenden voor vervelende geuren. Andersom zou geur ingezet kunnen worden voor een (extra) positieve beleving van de omgeving. Bij het inrichten van de openbare ruimte kan extra aandacht worden besteed aan bijvoorbeeld bomen die lekker ruiken. Of bakkers kunnen hun (open) keukens aan de wegzijde plaatsen zodat voorbijgangers genieten van de geur van versgebakken broodjes.
Kunstlinie in Almere is een project gestart over welke geur passen bij de stad Almere. Welke geur is typische voor de woonomgeving van Almere. Welke geuren associeren bewoners met de stad? Vervolgens heeft neuroloog Jorg Hempenius een geurkaars ontwikkeld die past bij Almere. De geur van de kaars is vertaald uit wat mensen ruiken in de stad, samengevat was dat groen, water en een vleugje wiet. Dit is omgezet in de speciale New Town Green deurkaars.
Anderzijds, het gebruik van de aantrekkingskracht van geur door hotels, restaurants and winkels en het bannen van de ‘stinkende geuren’ draagt aan de gentrificatie en mondialisering van steden. Wereldwijd begin steden hun eigen geur te verliezen en gaan ook meer en meer hetzelfde ruiken. Het kan interessant zijn in de stedelijke ontwikkeling of gebiedsontwikkeling om te kijken naar welke geur voor de stad of wijk onderscheidend is, en wellicht deze te beschermen of te conserveren.
Het is dus in ieder geval interessant om rekening te houden met zowel negatieve als positieve geuren die spelen in een gebiedsontwikkeling.
Tot slot, het is nu het eind van het jaar en overal openen de oliebollenkramen weer. Geniet van deze geur in de stad die past bij de tijd van het jaar.
Bronnen
Infomil (2021) Geur, toezicht en handhaving
https://www.infomil.nl/onderwerpen/lucht-water/lucht/geur/handleiding-geur/toezicht-handhaving/
Kiechle, M. A. & Sutter, P. S. (2017) Smell Detectives: An Olfactory History of Nineteenth-Century Urban America. 2017
Kunstlinie (2021) De Geur van Almere.
https://kunstlinie.nl/degeurvanalmere/
Kunstlinie (2021) Jorg Hempenius.
https://kunstlinie.nl/jorg-hempenius/
Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied (2017) Jaarverslag Geur in Zicht, maart 2018
Perfume Lounge (2021) Eau d’Amsterdam.
https://www.perfumelounge.nl/products/eau-d-amsterdam-perfume-for-people-and-places?variant=1624438702090&gclid=CjwKCAiAv_KMBhAzEiwAs-rX1HfjM0s2NeN02xxyijz6s0ZGQAAIvvh10rIwToHBJlyIciTYc6meMxoC3qMQAvD_BwE
Sterre Hijkema (2017) Smell and the city. 21 Mei 2017
https://sterrehijlkema.nl/smellandthecity/
Smell and the City (2012) Smell and the City in the International Media
https://smellandthecity.wordpress.com/2012/05/01/smell-and-the-city-in-the-international-media-31-2/
The New Yorker (2017) The Graphic Designer who maps the world’s cities by smell. Bianca Bosker. April 2017
https://www.newyorker.com/culture/culture-desk/the-smelly-pleasures-of-exploring-cities-nose-first
Washington Post (2015) Beautiful maps of what our cities actually smell like. By Ana Swanson.
https://www.washingtonpost.com/news/wonk/wp/2015/06/07/maps-what-your-city-smells-like/
DAPHNE BOUMAN 
Geef een reactie